ต้นกะเพราแดง - ไร่กฤติยา

ตารางเนื้อหา

กะเพราแดง (Holy basil สายพันธุ์ใบสีม่วง-แดง – Ocimum tenuiflorum L.) คือสมุนไพรคู่ครัวไทยที่โดดเด่นทั้ง “กลิ่นฉุนเผ็ดร้อน” และ “ฤทธิ์ยาเย็น” ตามตำรับแพทย์แผนไทย-อายุรเวท ใบสดถูกผัดไฟแรงในเมนู “ผัดกะเพรา” ทั่วประเทศ ขณะเดียวกันสถาบันวิจัยสมัยใหม่จัดให้เป็นพืช Adaptogen ช่วยปรับสมดุลความเครียด น้ำตาล และไขมันในเลือดได้อย่างอ่อนโยน

กะเพราแดง ชื่อวิทยาศาสตร์ และชื่อสามัญ

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Ocimum tenuiflorum L. (syn. Ocimum sanctum L.) var. purpurascens
ชื่อสามัญ (อังกฤษ) : Red Holy Basil, Purple Holy Basil, Sacred Basil, Thai Holy Basil
ชื่อในอายุรเวท/อินเดีย : Tulsi (तुलसी)

กะเพรามีชื่อภาษาถิ่นอะไรบ้างใน 4 ภาค

ภาค	ชื่อเรียกเด่น ๆ	แหล่งอ้างอิง
เหนือ	กอมก้อ, กอมก้อดง	เชียงใหม่ – กอมก้อ / แม่ฮ่องสอน – กอมก้อดง
อีสาน	อีตู่ไทย, อีตู่ข้า	ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ
กลาง	กะเพราแดง, กะเพราขาว, กะเพราขน	กรุงเทพ ฯ–ภาคกลาง
ใต้	โดยมากเรียกตรงตัวว่า “กะเพรา” เช่นเดียวกับภาคกลาง (ไม่มีคำเฉพาะ)	สืบค้นไม่พบชื่อเฉพาะ – ใช้ “กะเพรา” ตามภาษากลาง

กะเพราแดง ลักษณะ

ไม้ล้มลุกอายุปีต่อปี สูง 30–60 ซม. ลำต้นสี่เหลี่ยมมีขนสากสีม่วงอมเขียว
ใบเดี่ยวเรียงตรงข้าม ขอบจักฟันเลื่อย ผิวใบด้านบนเขียวเข้ม ด้านล่างอมแดง-ม่วง เมื่อขยี้มีกลิ่นกำยาน-กานพลูเพราะมีน้ำมันหอมระเหย eugenol สูง
ช่อดอก ออกที่ปลายยอด สีม่วงแดงเป็นช่อชั้น ๆ (verticillaster)
เมล็ด ขนาดเล็ก สีดำ เมื่อแช่น้ำพองเยลลี่คล้ายแมงลัก แต่กลิ่นแรงกว่า

กะเพราแดง สรรพคุณ

ฤทธิ์	หลักฐานวิจัย / ตำรับ	ประโยชน์เด่น
ต้านอนุมูลอิสระ	สาร eugenol, rosmarinic acid ช่วยลด ROS ในเซลล์เพาะเลี้ยง	ชะลอการอักเสบเรื้อรัง, ลดความเสี่ยงโรคหลอดเลือด
ปรับน้ำตาล-ไขมัน	การทบทวนงานวิจัย RCT 22 ฉบับ พบลด FBS ~ 13 mg/dL และ TG ~ 22 mg/dL	เสริมการคุมเบาหวาน-ไขมันเกิน
ลดความเครียด / วิตกกังวล	สารสกัดแอลกอฮอล์ 500 มก./วัน 8 สัปดาห์ ลดคะแนน DASS-21	นอนหลับดีขึ้น ใจสงบ
ขับลม-ขับเหงื่อ	บันทึกเภสัชกรรมพื้นบ้านไทย	แก้ท้องอืด จุกเสียด-ไข้หวัด

กะเพราแดง วิธีใช้

ประกอบอาหาร – ผัดกะเพรา, ต้มยำ, แกงเผ็ด ใส่ใบสดตอนท้ายเพื่อรักษากลิ่นน้ำมันหอมระเหย
ชงดื่ม – ใบแห้ง 1–2 ช้อนชา ชงน้ำเดือด 200 มล. แช่ 5 นาที ดื่ม วันละ 1–2 ถ้วย ช่วยคลายเครียดและย่อยอาหาร
ยาน้ำ/ทิงเจอร์ – ใบสดหมักแอลกอฮอล์ 40 องศา อัตรา 1:5 ทิ้ง 14 วัน ใช้หยดใต้ลิ้น 10–20 หยด/ครั้ง (ตามตำรับอายุรเวท)
สูดดมไอน้ำ – ใบสดขยำลงน้ำร้อน สูดไอระเหย 5–10 นาที บรรเทาคัดจมูก

ขนาดปลอดภัย (ผู้ใหญ่สุขภาพดี) ใบสดไม่เกิน 10 กรัม/วัน หรือสารสกัดแห้ง ≤ 500 มก./วัน

โทษของใบกะเพราแดง

ความเสี่ยง	รายละเอียด	คำแนะนำ
ระคายกระเพาะ-ท้องเสีย	น้ำมันหอมระเหยเข้มข้น ระคายเยื่อบุกระเพาะ	รับประทานหลังอาหาร; หยุดใช้หากถ่ายเหลว > 2 วัน
ทำให้เลือดออกง่าย	ฤทธิ์ยับยั้ง platelet aggregation ของ eugenol	เลี่ยงร่วมกับยาวาร์ฟาริน / แอสไพริน
ฮอร์โมน-เจริญพันธุ์	งานสัตว์ทดลองพบลดจำนวนอสุจิเมื่อให้สารสกัดขนาดสูงนาน > 30 วัน	ผู้มีแผนมีบุตรควรจำกัดไม่เกิน 2–3 ถ้วยชาต่อสัปดาห์
สตรีตั้งครรภ์/ให้นม	ข้อมูลความปลอดภัยยังจำกัด	หลีกเลี่ยงสารสกัดเข้มข้น; ใช้เป็นเครื่องเทศในปริมาณปรุงอาหารได้

สรุป

กะเพราแดงเป็นพืชสมุนไพร-เครื่องเทศที่ให้ทั้ง “รสเผ็ดหอม” และ “ฤทธิ์ยา” ในหนึ่งเดียว ใบสีม่วงแดงมีกลิ่นกานพลูจาก eugenol ช่วยขับลมต้านอักเสบ ปรับระดับน้ำตาล-ไขมัน และผ่อนคลายความเครียด จึงใช้ได้ตั้งแต่ผัดจานด่วน ชงชา ไปจนถึงทำทิงเจอร์ อย่างไรก็ดี การบริโภคเกินขนาดหรือร่วมกับยาต้านการแข็งตัวของเลือดอาจเกิดอาการไม่พึงประสงค์ได้ ผู้ตั้งครรภ์-ให้นมควรจำกัดเฉพาะปริมาณเครื่องเทศในอาหาร หากต้องการใช้เป็นสมุนไพรประจำ ควรปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรก่อนเสมอ เพื่อรับประโยชน์เต็มที่อย่างปลอดภัย

แหล่งอ้างอิงข้อมูล

รายการอ้างอิง	ประเด็นที่ครอบคลุม
Pattanayak, P. et al. “Ocimum sanctum Linn. – A reservoir plant for therapeutic applications.” Pharmacognosy Reviews 4 (7): 95-105 (2010). (PMC)	ฤทธิ์ต้านอนุมูลอิสระ, ต้านการเกาะกลุ่มเกล็ดเลือด (eugenol)
Jamshidi, N. & Cohen, M. “The Clinical Efficacy and Safety of Tulsi in Humans: A Systematic Review of the Literature.” Journal of Herbal Medicine 19 (2020): 100292. (ScienceDirect)	ผลต่อระดับน้ำตาล-ไขมันในเลือด (Meta-analysis RCT)
Stough, C. et al. “A randomised, double-blind, placebo-controlled trial investigating the effects of an Ocimum tenuiflorum extract (Holixer™) on stress, mood and sleep in adults experiencing stress.” Nutrients 15 (2023): 317. (ResearchGate)	ฤทธิ์ลดเครียด-ปรับคุณภาพการนอน
Saikia, H. et al. “A Comprehensive Review of the Phytochemical Constituents and Therapeutic Potential of Ocimum tenuiflorum.” Molecules 29 (2024): 1531. (PubMed)	สารสำคัญ eugenol, rosmarinic acid, กลไกต้านการอักเสบ
ฐานข้อมูลสมุนไพร คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี. “กะเพราแดง.” (สืบค้น พ.ค. 2025) (Faculty of Pharmaceutical Sciences, UBU)	ชื่อวิทยาศาสตร์, ชื่อภาษาถิ่น 4 ภาค, ลักษณะทางพฤกษศาสตร์
Khanna, N. & Sharma, S. “Reversible anti-fertility effect of benzene extract of Ocimum sanctum leaves in male rats.” Journal of Ethnopharmacology 82 (2002): 153-159. (PubMed)	ผลต่อภาวะเจริญพันธุ์ในสัตว์ทดลอง
WebMD. “Holy Basil – Uses, Side Effects, and More.” (ปรับปรุง 2025) (WebMD)	ข้อควรระวัง-ความปลอดภัยในหญิงตั้งครรภ์/ให้นม
Patel, D. et al. “Randomized placebo-controlled, single-blind trial of holy basil leaves in patients with type 2 diabetes.” International Journal of Clinical Pharmacology and Therapeutics 34 (1996): 406-409. (PubMed)	การลดน้ำตาลในเลือดระยะสั้น
(เสริม) OBL-based study on platelet aggregation inhibition. Toxicology Letters 156 (2005): 181-187. (ScienceDirect)	กลไกต้านการแข็งตัวของเลือดเพิ่มเติม